Berria: Euskara. Erakundeetako erabileraren ebaluazioa.

Erakundeetako hizkuntza irizpideak ez direla bermatzen dio ebaluazioak

Ezagutzan aurrera egin arren, euskara urruti dago administrazioko lan hizkuntza izatetik, Jaurlaritzaren ebaluazioak agerrarazi duenez

Euskara planik ez du bost erakundetik batek; euskara udaletan lehenesten dute gehien bat.

Ezagutzaren alorrean urrats nabarmenak egin ditu administrazioak, langile talde zabal bat gai da zerbitzua euskaraz emateko, baina erabilerak huts egiten segitzen du. Euskaraz badakite, baina ez dute egiten. Euskararen erabileraren normalizazioa herri administrazioan txostenean bildutako datuetatik atera daitekeen ondorio nagusia da. Euskara ez da zeharlerroa erakundeetan, eta hori «ahulgunea» dela diote txostenean. «Badirudi hizkuntz irizpideak betetzea euskara zerbitzuaren ardura bakarrik dela; ez dago barneratuta irizpideak betetzeko ardura duela sail bakoitzak». Gaitasunik ezak bai, baina ohiturak ere eragiten du euskararen tokia ez indartzea. Osakidetzaren ebaluazioan aurrez nabarmendutakoa dio oraingo txostenak ere: arduradunek ekimena hartu behar dute.

2008-2012ko ebaluazioa aurkeztu zuen atzo Eusko Jaurlaritzak. Erabilera bultzatzeko laugarren plana da aldi horretakoa. Cristina Uriarte Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura sailburuak, Patxi Baztarrika Hizkuntz Politikarako sailburuordeak eta Gotzon Lobera Hizkuntza Normalizazioko zuzendariak eman zituzten argibideak legebiltzarrean. 2013-2017rako plana taxutzea du orain zeregin Eusko Jaurlaritzak.

Erakunde bakoitzaren euskara plana gidari da bide horretan. Datua: Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, bost erakundetik batek ez dauka planik eginda oraindik ere.

Baztarrikak azaldu du bost urtean 110 plan onartu direla. «Ikaragarria da hazkundea», esan du. Deigarri da: egoera soziolinguistikoak baldintzatutako aurrerabidean, Gipuzkoako erakundeetan du egoera onena euskarak, baina herrialde horretan dago plan gutxien. Txostenaren tesia: «Ematen du ez dela beharrizanik ikusten, bai guztia egiten delako euskaraz, bai euskara nagusi ageri delako administrazio jardunean».

Hizkuntz eskakizunak

Ezagutzaren aurrerapausoa

Euskararen tokia indartzeko, urteetan hizkuntz eskakizunen alorrean lan egin dute erakundeek. Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako Administrazioan, oro har harturik, lanpostuen erdiek baino gehixeagok dute derrigorrezko epe bat zehaztuta, %54,4k. Hots, ezarrita dute noizko egon behar duen euskarazko gaitasuna duen langile bat postu horretan. Bidea ez da amaitu, ordea: epea jarrita duten postuetan, %17,6an daude gaitasuna egiaztatu gabeko langileak. Kopurua askoz ere apalagoa da hizkuntz eskakizuna eduki bai baina lortzeko epe mugarik aginduta ez daukaten lanpostuetan: beharginen %64,2k euskaraz ez dute egiaztatu batere gaitasunik.

Erakundearen arabera aldeak badaude. Jaurlaritzan, adibidez, postuen %45ek dute derrigortasun data jarrita; udaletan, %53k; eta Haurreskolak Partzuergoan, %100ek. Ikastetxe horietan, gainera, langile guztiak dira gaituak.

Aurrerapenak izan dira. Jaurlaritzan: 2007ko ebaluazioan, gaitasuna egiaztatuta behar zutenen %72k zeukaten maila; orain, %82k. Ordea, badira ahuleziak: Espainiako Estatuaren erakundeetan ez dute euskarazko eskakizunik; legeak modua ematen die langile batzuei euskara jakin gabe postuan segitzeko, adinagatik eta. Irizpide okerrak ere aipatu dituzte: hizkuntz eskakizuna bete bai, baina behar besteko mailarik ez duten langileak badaude.

Ahozko komunikazioa

«Ez ahal eta behar beste»

Herritarrek gero eta gehiago jotzen dute euskaraz instituzioetara, telefonoz edo aurrez aurre. Ia erdiak dira; 2007an, herena. Euskaldun kopuruarekin alderatuz, bistan da gehien-gehienek euskaraz ari nahi dutela erakundeetan.

Tokiko erakundeetan dago euskarazko harremanik gehien: ia elkarrizketen erdiak. Ohartarazi dute, edonola ere, berealdiko diferentziak daudela erakunde batetik bestera: euskarak toki oso eskasa du udal batzuetan, eta baliabiderik ere ez dute zerbitzua bermatzeko —elkarrizketen %5 bueltan dira euskaraz udal horietan—; beste batzuetan, berriz, erabat dago bermatuta euskara —telefonoa hizkuntza horretan hartzen dute deien %99an—. Erakundea zenbat eta goragokoa, gutxiago egiten dute euskaraz: %40 bat foru aldundietan; %26 Jaurlaritzan.

Zerbitzu hizkuntza gisa ari da aurrera egiten euskara, baina ez lan hizkuntza modura. Nahiz eta euskara gehiagok jakin. «Ezagutza handituz doan heinean, euskararen erabileran aurrera egiteko aukerak gehituz doaz, baina ez proportzio berean», dio txostenak.

Planaren helburua bazen lan hizkuntza gisa garatzea euskara. Hutsunea dago, Baztarrikak berak onartu duenez. «Aurrerapen nabarmena egon da ezagutzan, baina aurrerakada apala, ez ahal eta behar bestekoa, euskara lan hizkuntza gisa erabiltzerakoan». Ez da erraza izango. Euskaraz zergatik ez diren aritzen galdetuta, langileek diote ohiturarik ez dutela, erdaldunak daudela inguruan, kontzientziarik ez dutela. «Bide luzea daukagu egiteko», ohartarazi du Uriarte sailburuak.

Idatzizko komunikazioa

Argitalpenen %6 euskaraz

Ahozko harremanetan, harrera euskaraz egitea lehenesten dute erakunde gehienek. Idatzizko erlazioan ez da horrelakorik. Elebitasunaren alde egiten dute gehienek, %43k. Gainerakoan, gaztelaniak du euskarak baino toki handiagoa: %31k erdara hutsez igortzen dituzte gutunak eta; euskara hutsean, %26k. Elebitasuna da irizpide nagusia Jaurlaritzan ere, jakinarazpenen erdiak bidaltzen baititu hizkuntza horretan; kontua da bietako bat aukeratzean %8an egiten duela euskararen alde eta %41ean gaztelaniaren alde. Euskaraz argitaratuta ere, jatorriz erdarazkoak dira testu gehienak. «Kalitatearekin hainbat arazo ageri dira», diote ebaluazioan.

Argitalpenetan ahul dago euskara: erakundeen argitalpen ofizialetan, hamarretik sei erdara hutsean dago. Euskara hutsean tokiko instituzioek ematen dute gehien, baina erdia ere ez. Jaurlaritzaren banaketa: %4,7 euskaraz, %12,6 elebitan, eta %82,7 erdaraz.

Herritarrek ere ahoz baino gutxiago darabilte euskara idatziz. Ahoz %46k jotzen dute euskaraz; idatziz, %31k. Gaztelania da nagusia idatzizko harremanetan —%61ek darabilte—, eta oso gutxik idazten dute bi eletan: %7,5ek.

Interneten eduki gehienak euskaraz ere badauzkate erakundeek —%82—, baina herritarrek gutxiago bisitatzen dituzte webguneak euskaraz. Tokiko erakundeetan dute arrakastarik handiena. Aplikazio informatikoek «ikuspegi elebakarra» dute, eta «apal edo ia garatu gabe» daukate euskara.

Hizkuntz paisaia, iragarkiak

Udalak, euskara lehenesten

Euskarari lehentasuna batez ere udalek ematen diotela agerian uzten dute hizkuntz paisaiari eta iragarkiei buruzko datuek. Errotuluetan eta paperetan euskara soilik darabilte hamarretik lauk, eta euskara eta gaztelania, hamarretik bostek. Goragoko erakundeek bi hizkuntzak erabiltzen dituzte. Iragarki kanpainetan ere, udalek ematen diote leku gehien euskarari: kanpainen %38 egiten dituzte euskaraz soilik, eta %10 erdaraz.

Laguntzak eta kontratuak

Baldintzak, paperean bakarrik

Diru laguntzak ematean eta kontratuak sinatzean, hizkuntz irizpideak ezartzen dituzte erakundeek, batez ere Eusko Jaurlaritzak, legebiltzarrak eta arartekoak. Kontua da ondoren jarraipen eskasa egiten dietela laguntza edo kontratua jaso dutenei, benetan irizpideak betetzen ote dituzten. Udalak dira irizpideak gutxien jartzen dituztenak, baina jarraipen zorrotzena haiek egiten dute.

Kontratazioak adibide hartuta, Jaurlaritzak irizpideak zehazten ditu %82 kasutan, baina %42tan soilik aplikatzen ditu; betetzen direla segitu, %11n. Jarraipen handiagoa egiten dute arartekoak eta legebiltzarrak. Tokiko erakundeek irizpide gutxiago dituzte —udalek, %46an—, baina %60tan aplikatzen dituzte, eta %45ean segitu.

Ebaluazioan salatu dute instituzioek ez dutela jarraipena egiteko mekanismorik. «Jarraipena sarritan ahazten dela dirudi». Nahiz segipena egin, «irizpideak betetzen ez direnerako ez da aplikatzen neurri zuzentzailerik». Arduradunen inplikazioa ezinbestekotzat jo dute, «pauso kuantitatibo eta kualitatiboak» emateko. Gidaritza hartzeko eskatu diote Baztarrikaren sailburuordetzari.

%56,4

Euskaraz lan egin dezaketen erakunde ordezkariak.

Herri administrazioen artetik EHU da maila altuena duena; bertako ordezkarien %80k euskaraz lan egin dezakete. Eusko Jaurlaritzako ordezkariei dagokienez, %27k lan egin dezakete euskaraz